Дзень беларускага пісьменства ў Рагачове

Дзень беларускага пісьменства з'яўляецца нацыянальным святам. Адзначаецца з 1994 года і праводзіцца з мэтай прапаганды лепшых традыцый нацыянальнай культуры, друкаванага слова, духоўнасці беларускага народа ў гістарычных і культурных цэнтрах, з якімі непарыўна звязана жыццё вядомых дзеячаў краіны.

У розныя гады імпрэзы праходзілі ў гістарычных і культурных цэнтрах краіны – Полацку, Тураве, Навагрудку, Нясвіжы, Оршы, Пінску, Заслаўі, Мсціславе, Міры, Камянцы, Паставах, Шклове, Барысаве, Смаргоні, Хойніках, Ганцавічах, Глыбокім, Быхаве, Шчучыне.
Сёлета ён пройдзе 4 верасня ў Рагачове Гомельскай вобласці.

Святкаванне Дня беларускага пісьменства ў Рагачове стане маштабным яркім дзействам: у праграму ўключана больш за 70 мерапрыемстваў. Дамінантамі ўрачыстасці стануць тэмы Года культуры, падрыхтоўкі краіны да 500-годдзю беларускага кнігадрукавання, а таксама юбілейныя даты літаратараў – Змітрака Бядулі, Кандрата Крапівы, Максіма Багдановіча, Івана Мележа і Івана Шамякіна.

Дзень беларускага пісьменства папярэдзіць рэспубліканская навукова-асветніцкая экспедыцыя «Дарогамі святыні», якая завершыцца 4 верасня. Экспедыцыя з Благадатным агнём ад Гроба Гасподняга стартавала 31 жніўня ў Свята-Духавым кафедральным саборы Мінска. Маршрут экспедыцыі пройдзе па пяці раёнах Гомельскай вобласці і Гомеля. У мерапрыемствах экспедыцыі бяруць удзел вядомыя пісьменнікі, дзеячы навукі і культуры, мастацтва, педагогі, артысты, журналісты, прадстаўнікі міністэрстваў, ведамстваў, грамадскіх аб'яднанняў. Місіянеры наведаюць школы, бальніцы, сацыяльныя ўстановы, храмы і манастыры. Запланаваны шматлікія навукова-асветніцкія і творчыя сустрэчы з жыхарамі раёнаў, вернікамі, моладдзю, падапечнымі сацыяльных устаноў.

3 верасня ў Рагачове пройдзе конкурс юных чытальнікаў «Жывая класіка».
Урачыстае адкрыццё рэспубліканскага свята ў Рагачове запланавана на 12.00 4 верасня. Пасля адкрыцця на галоўнай сцэне пройдзе цырымонія ўзнагароджання пераможцаў Нацыянальнай літаратурнай прэміі па сямі намінацыях. Аўтары лепшых літаратурных твораў будуць узнагароджаны прызамі – сімваламі конкурсу, дыпломамі і грашовымі прэміямі.

У гэты дзень у райцэнтры будзе працаваць 16 сцэнічных пляцовак, галоўная з якіх размесціцца на цэнтральнай плошчы горада. Сярод найбольш яркіх момантаў свята – адкрыццё пастаянна дзеючай выставы «Па-сапраўднаму народны» (пра жыццё і творчасць Андрэя Макаёнка), «Славянскiя лiтаратурныя Дажынкі - 2016», тэлемост з гарадамі-пабрацімамі Рагачова – Кацельнікі (Расія) і Наваград-Валынскі (Украіна ), спектакль «Пясняр» Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатра імя Максіма Горкага, прысвечаны творчай дзейнасці Уладзіміра Мулявіна.

Адразу пасля ўрачыстай цырымоніі адкрыцця Дня беларускага пісьменства расчыніць свае дзверы абноўлены Дом кнігі з кнігарняй «Першацвет», а таксама бібліятэкай і чытальнай залай.
Да Дня беларускага пісьменства Міністэрства інфармацыі падрыхтавала тэматычныя выданні, прысвечаныя гораду Рагачову. Гэта кнігі «Народная і духоўная культура Рагачоўскага краю», зборнік «Добры дух зямлi Дняпроўскай», кніга-альбом «Рагачоў». Гэтыя выданні плануюцца як для рэалізацыі ў гандлёвай сетцы, так і для далейшага выкупу часткі накладу Гомельскім аблвыканкамам і Рагачоўскім райвыканкамам.

Плануецца, што ў кантэксце свята пройдзе міжнародны круглы стол пісьменнікаў, у якім прымуць удзел прадстаўнікі 12 краін. Сярод іх Азербайджан, Вялікабрытанія, Кітай, Казахстан, Кыргызстан, Сербія, Славакія і інш. Таксама ўпершыню ў свяце прымуць удзел дэлегацыі беларускіх дыяспар з 19 краін блізкага і далёкага замежжа.

Запланаваны таксама шматлікія канцэрты, закладка алеі ў гонар 10-годдзя Саюза пісьменнікаў Беларусі, адкрыццё ніжняй прыбудовы храма Аляксандра Неўскага, святочны салют. Мяркуецца, што акрамя Рагачова свята будзе арганізаваны ў аграгарадку Журавічы – на радзіме народнага пісьменніка Беларусі Андрэя Макаёнка.

Рагачоў - адзін з самых старажытных гарадоў Беларусі. Першыя людзі з'явіліся на гэтай тэрыторыі 14 тысяч гадоў таму. Гэта плямёны так званай археалагічнай культуры Лінгбі. 

Знойдзена некалькі прадметаў гэтага перыяду і адно паселішча. У эпоху мезаліту і неаліту людзі ўжо асвойвалі большую частку тэрыторыі раёна: знойдзена больш за 25 паселішчаў гэтага перыяду, у тым ліку 5 на тэрыторыі горада. У бронзавым вяку ў Прыдняпроўскім рэгіёне па ўсіх дадзеных быў адміністрацыйны або культавы цэнтр нейкага вялікага племені сярэднедняпроўскай археалагічнай культуры – нідзе ў Беларусі няма такога багацця аб'ектаў бронзавага веку, як на Рагачоўшчыне.

Рагачоў знаходзіцца ў 121 км ад Гомеля, чыгуначная станцыя на лініі Магілёў-Жлобін, вузел аўтамабільных дарог на Бабруйск, Магілёў, Слаўгарад, Жлобін, прыстань на рацэ Дняпро.

Упершыню горад згадваецца ў Іпацьеўскім летапісе пад 1142 годам пры апісанні раздачы кіеўскім князем Усеваладам Вольгавічам сваім братам гарадоў Тураўскай і Уладзімірскай зямель, затым пад 1188 годам пры апісанні аблогі Друцка Святаславам. Умацаваны цэнтр старажытнага Рагачова знаходзіўся на месцы гарадзішча Замкавая гара, які займаў край мыса пры ўпадзенні ракі Друць ў Дняпро.

Ёсць некалькі здагадак з нагоды назвы горада. На думку некаторых даследчыкаў, слова «Рагачоў» паходзіць ад літоўскага слова «рагас», што азначае святыня, алтар, святое месца. У тыя далёкія часы непадалёк, ля возера Добрае (Святое), знаходзілася паганскае капішча. Іншыя лічаць, што назва ўтварылася таму, што ён стаіць на рагу, паміж рэчышчам Дняпра і вусцем Друці. Магчыма таксама, што яго радавод ідзе ад уласнага імя Рагач, якое ў стараславянскіх мовах сустракаецца даволі часта.

На працягу стагоддзяў Рагачоў быў уцягнуты ў вір буйных падзей. Пастаянна з'яўляўся прадметам княжацкіх міжусобіц, мэтай многіх заваёўнікаў.

У канцы XIII стагоддзя Рагачоў разам з Оршай увайшоў у склад Вялікага княства Літоўскага, быў валоданнем знакамітага князя Даўмонта. У пачатку XVI стагоддзя пінскі князь Фёдар Іванавіч і яго жонка Алена завяшчалі Рагачоў вялікаму князю ВКЛ і каралю Польшчы Жыгімонту I Старому, які падарыў горад сваёй італьянскай нявесце Боне Сфорцы ў якасці вясельнага падарунка. Больш за 30 гадоў кіравала Бона сваімі ўладаннямі. Паводле яе распараджэння на месцы гарадзішча быў пабудаваны замак і палац, званы ў народзе «замкам каралевы Боны». Месца, дзе знаходзіўся замак, зараз называецца Замкавай гарой. Каля Замкавай гары ёсць так званы «Востраў кахання», што, паводле легенды, уручную насыпаў шавец, які закахаўся ў дачку каралевы Боны.

У войнах сярэдзіны XVII - пачатку XVIII стагоддзя Рагачоў некалькі разоў цярпеў ад спусташэнняў і пажараў.

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай 1772 года Рагачоў стаў павятовым цэнтрам Магілёўскай, пазней Беларускай губерняў. Ён стаў важным пунктам на гандлёвым тракце па рацэ Днепр паміж Магілёвам і Кіевам. Зручнае месцазнаходжанне горада спрыяла развіццю рамёстваў і гандля. Жыхары горада вылучаліся працавітасцю, міралюбнасцю і гасціннасцю.

У другой палове XIX стагоддзя ў Рагачове працавалі прадпрыемствы харчовай, дрэваапрацоўчай прамысловасці, канатны, мылаварны, піваварны, гарбарны, цагляны заводы, млыны, дзейнічала прыстань на Дняпры. Штогод у Рагачове праходзілі тры тыднёвыя кірмашы. У 1880 годзе ў горадзе было 4,5 тыс. жыхароў у 560 дамах, з якіх толькі чатыры каменных. Напрыканцы XIX стагоддзя ў Рагачове пражывала ўжо амаль 10 тыс. жыхароў, а ў павеце – 250 тысяч. Былі пабудаваныя драўляны мост цераз Друць, кардонная фабрыка і лесазавод.

Рагачоў стаў хутка развівацца ў пачатку XX стагоддзя, калі ў 1902 году праз горад прайшла чыгунка Магілёў-Жлобін. Адкрыліся некалькі вучэльняў, настаўніцкая семінарыя, з'явіўся тэатр «Мадэрн», дзе, па адной з версій, з дабрачынным канцэртам ў 1914 годзе выступаў Фёдар Шаляпін. У гарадской настаўніцкай семінарыі навучаўся Міхась Лынькоў, тут жыў і працаваў вядомы белетрыст і падарожнік Уладзімір Кігн-Дзедлаў.

З траўня 1919 года Рагачоў у Гомельскай губерні, у 1924-1930 цэнтр Рагачоўскага раёна Бабруйскай акругі, з 1938 года ў Гомельскай вобласці.

У 1920-1930-х гадах Рагачоў стаў прамысловым горадам, насельніцтва вырасла да 20 тыс. жыхароў. У 1936-1941, 1944 гадах дзейнічаў настаўніцкі інстытут, які рыхтаваў настаўнікаў 5-7-х класаў для агульнаадукацыйных школ. У 1944 годзе пераведзены ў г. Мазыр і перайменаваны ў Мазырскі настаўніцкі інстытут.

У Вялікую Айчынную вайну з ліпеня 1941 г Рагачоў быў акупаваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі, 13 лiпеня 1941 года вызвалены Чырвонай Арміяй падчас Рагачоўска-Жлобінскай аперацыі. 14 жніўня 1941 года ізноў акупаваны фашыстамі, якія знішчылі ў горадзе і раёне 6,3 тысяч чалавек.

У гады вайны са жніўня 1941 па ліпень 1944 года дзейнічала Рагачоўскае антыфашысцкае падполле пад кіраўніцтвам падпольных абкамаў КП (б) Б і ЛКСМБ. Складалася з 17 арганізацый (больш за 160 чалавек). Падпольшчыкі запісвалі і распаўсюджвалі радыёзводкі Саўінфармбюро, вялі прапагандысцкую работу сярод насельніцтва, здабывалі і перадавалі партызанам зброю і боепрыпасы, разам з партызанамі ўдзельнічалі ў дыверсіях на чыгунцы, у баях супраць гітлераўскага гарнізона каля вёскі Гадзілавічы, аказвалі дапамогу разведгрупам Чырвонай Арміі.

У 1944 з Рагачоўскай зямлі пачалася аперацыя «Баграціён». У ходзе Рагачоўска-Жлобінскай аперацыі 24 лютага Рагачоў быў вызвалены войскамі 1-й і 50-й армій 1-га Беларускага фронту пад камандаваннем генерала арміі Канстанціна Ракасоўскага. 13-ці злучэнням і часцям было прысвоена ганаровае званне «Рагачоўскі».

Тысячы воінаў і партызан, мірных жыхароў Рагачоўскага раёна аддалі сваё жыццё на франтах і ў тыле ворага. На тэрыторыі раёна знаходзіцца каля 90 воінскіх пахаванняў, у якіх прах больш за 19 тысяч воінаў. 17-ці выхадцам Рагачоўшчыны прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Фашысты пакінулі ад Рагачова адны руіны. Было знішчана ўсё: і школы, і дзіцячыя ўстановы, і клубы, і помнікі гісторыі, архітэктуры і культуры. Вось што пісаў тады ваенны журналіст: «Мы правялі дзве гадзіны ў Рагачове, і за гэты час нам распавялі столькі пра фашысцкіх злачынствах, што пра іх можна напісаць сотні старонак».

Пасля вайны Рагачоў быў адноўлены, непазнавальна змянілася аблічча горада, пашырыліся яго мяжы.

На землях Рагачоўшчына нарадзілася шмат яркіх асоб – навукоўцаў, пісьменнікаў, паэтаў, мастакоў, музыкаў, вядомых дзяржаўных дзеячаў. Сярод іх:

• Накцыяновіч Якуб (1725-1790), беларускі матэматык і філосаф, доктар навук і філасофіі (1759), доктар тэалогіі і царкоўнага права (1761).
• Саннікаў Канстанцін Мікалаевіч (1896-1965), рэжысёр, акцёр, педагог, народны артыст Беларусі (1949), прафесар (1960). Адзін з заснавальнікаў Беларускага дзяржаўнага тэатра (1920). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (1948, 1952).
• Завіша Канстанцін Іванавіч (1904-1984), беларускі мастак. Працаваў пераважна ў жанрах пейзажу і нацюрморту.
• Гоман-Бандарэнка Уладзімір Міхайлавіч (1914-1988), акцёр, заслужаны артыст Беларусі (1961). Працаваў у Бабруйскім і Брэсцкім абласных драматычных тэатрах, Беларускім рэспубліканскім тэатры юнага гледача.
• Кавалёў Аляксандр Аляксандравіч (1915-1991), украінскі скульптар, народны мастак СССР (1979). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (1950), Дзяржаўнай прэміі Украіны імя Шаўчэнкі (1975).
• Фруменкоў Георгій Георгіевіч (1919-1989), доктар гістарычных навук, прафесар, заслужаны дзеяч навукі Расійскай Федэрацыі. У гады Вялікай Айчыннай вайны ўдзельнічаў у абароне Ленінграда. Аўтар больш за 200 навуковых прац, кніг па гісторыі Поўначы.
• Пацееў Мікалай Паўлавіч (1919-1972), Герой Савецкага Саюза (1945). У Вялікую Айчынную ваяваў на Паўднёвым, Паўднёва-Заходнім, Сталінградскім, Бранскім, 1-м Прыбалтыйскім, 3-м Беларускім франтах. Удзельнік вызвалення Беларусі, Літвы, Латвіі, баёў на тэрыторыі Усходняй Прусіі.
• Брук Саламон Ільіч (1920-1996), расійскі этнограф, член-карэспандэнт Акадэміі навук СССР (1987), доктар геаграфічных навук (1965), прафесар (1971), заслужаны дзеяч навукі Расіі (1980 г.). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (1987).
• Макаёнак Андрэй Ягоравіч (1920-1982), драматург, народны пісьменнік Беларусі (1977). Аўтар шырока вядомых п'ес «Трыбунал», «Таблетку пад язык», «Зацюканая апостал», «Лявоніха на арбіце». Па сцэнарах драматурга знятыя фільмы «Кандрат Крапіва», «Рагаты бастыён», «Пасля кірмашу». Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Янкі Купалы (1962), Дзяржаўнай прэміі Беларусі (1974).
• Калеснікаў Віталь Міхайлавіч (1922-1964), Герой Савецкага Саюза (1944). У Вялікую Айчынную вайну быў на фронце з чэрвеня 1941 года. Удзельнік абарончых баёў у Беларусі, Курскай бітвы, вызвалення Украіны, Беларусі, Польшчы, дайшоў да Нямеччыны.
• Кавалёва Яўгена Антонаўна (1924-2006), актрыса, заслужаная артыстка Беларусі (1989). Працавала ў Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Янкі Купалы.
• Федчанка Ларыса Мікалаеўна (1925-1996), актрыса, заслужаная артыстка Беларусі (1975). Працавала ў Гродзенскім абласным драматычным тэатры, Тэатры драмы і камедыі пры Белдзяржэстраде, у Бабруйскім перасоўным тэатры, у Магілёўскім абласным тэатры драмы і камедыі імя В.Дуніна-Марцінкевіча.
• Балашэвіч Леанід Іосіфавіч (1937), афтальмолаг, доктар медыцынскіх навук, прафесар, акадэмік Расійскай акадэміі прыродазнаўчых навук. Аўтар каля 130 навуковых прац.
• Сукала Аляксандр Васільевіч (1951), беларускі вучоны ў галіне педыятрыі, доктар медыцынскіх навук (1995), прафесар (1996), акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (2014), заслужаны дзеяч навукі Беларусі (2002).

Своеасаблівыя «болдзінскія восені» былі на Рагачоўшчыне ў Уладзіміра Караткевіча. Дом, куды ён прыязджаў, быў пабудаваны ў 1917 годзе і належаў Васілю Грынкевічу – дзеду знакамітага беларускага пісьменніка. У дзяцінстве Уладзімір праводзіў тут летнія вакацыі, а ўжо як вядомы пісьменнік прыязджаў у дом дзеда працаваць над новымі творамі. Пісьменнік праводзіў у Рагачове часам некалькі месяцаў. Там былі напісаны аповесці «Ладдзя роспачы», часткова раманы «Каласы пад сярпом тваiм» і «Хрыстос прызямлiўся ў Гароднi». У паэме «Зямля Дзядоў» Уладзімір Караткевіч апісаў руіны замка каралевы Боны; падзеі яго аповесці «Сiвая легенда" адбываюцца ў асноўным на Рагачоўшчыне.

Славіцца Рагачоўскі край і сваім міжрэгіянальным фестывалем мастацтваў «Світанкі над Дняпром», які збірае вялікую колькасць удзельнікаў з Беларусі, Расіі, Украіны, краін Балтыі.