Рус | Бел
Аляксей Ляляўскі: Беларусь пакуль не вельмі тэатральная краіна

Аляксей Ляляўскі: Беларусь пакуль не вельмі тэатральная краіна

20.05.2018      1147

Што-што, а лялечны тэатр у нашым культурным асяроддзі з'яўляецца неаспрэчным прадметам увагі і ўсеагульнага гонару. Маецца на ўвазе, вядома, асаблівая форма тэатральнага мастацтва, а не спектаклі для дзяцей. Таму так дарэчы, хоць і раз на два гады, збірацца на Міжнародным фестывалі тэатраў лялек у Мінску. Чарговы, ужо дзясяты, распачаўся ўчора і традыцыйна прапанаваў гледачу беларускую праграму, у якой па азначэнні павінен быць прадстаўлены кожны беларускі лялечны тэатр, і замежную, куды ўпершыню трапілі пастаноўкі з Ірана, Балгарыі і Іспаніі. З такой нагоды мы сустрэліся з Аляксеем Ляляўскім, галоўным рэжысёрам Беларускага дзяржаўнага тэатра лялек, мастацкім кіраўніком фестывалю, заслужаным дзеячам мастацтваў Беларусі — увогуле культавай асобай у сваёй сферы, чые прафесійныя кантакты звязаны таксама з Расіяй, Германіяй, Польшчай, Бельгіяй, Фінляндыяй, Нідэрландамі... Так ці інакш, пра лялечны тэатр у нашай краіне наўрад ці хто ведае больш за яго, таму да Аляксея Ляляўскага мы прыйшлі як да рэжысёра, адборшчыка і, што немалаважна, гледача.

— У нашым прафесійным асяроддзі часам кажуць, што з усяго беларускага тэатра менавіта лялечны трымае планку, застаецца ў авангардзе і заслугоўвае пашаны. Нават той факт, што ў краіне ёсць асобны для гэтага кірунку фестываль, шмат пра што кажа. А вы якім бачыце становішча нашага тэатра лялек?

— Казаць, што мы недзе наперадзе ці ззаду, няправільна, бо мы ўсе варымся ўнутры гэтай кашы, а тым больш займаемся крыху рознымі відамі мастацтва. Збоку беларускі тэатр лялек ацэньваюць вельмі добра, выключэнняў тут няма, хоць калектывы трымаюцца розных ідэй і стыляў, па-іншаму бачаць сваю аўдыторыю. Аб'ектыўная ацэнка — гэта ці запрашаюць нас да сябе, што пішуць і, нарэшце, ці запрашаюць другі раз. Наколькі я валодаю інфармацыяй, усе нашы тэатры запатрабаваныя, не тое што — з'ездзілі адзін раз, і пра іх забылі. Шчыра магу сказаць, хоць, можа, гэта і гучна, — беларускі лялечны тэатр з'яўляецца часткай еўрапейскага культурнага працэсу. Я пра гэта ўвогуле ніколі не думаў, пакуль крытык з Сербіі не запытаўся, як нам ўдаецца быць такімі запатрабаванымі ў свеце. Што датычыцца агульнай папулярнасці ўнутры, тут мы, на жаль, не выключэнне: Беларусь пакуль не вельмі тэатральная краіна. Хоць дзякуючы міжнародным фестывалям у Мінску, Магілёве, Брэсце, нават тэатральнай праграме на Славянскім базары ў Віцебску, нешта мяняецца.

— Вы маеце на ўвазе, публіка становіцца больш зацікаўленай?

— Больш адукаванай. Як я гэта разумею: «бум-цык-цык» у музыцы запатрабавана не таму, што гэта добра, а таму, што прымітыўна. Масавая культура, то-бок эрзац культуры для шырокіх мас, карыстаецца папулярнасцю заўсёды і паўсюль. Таго ж Чайкоўскага звычайна ведаюць па тым, што можна напець. Каб прывучыцца слухаць музыку, трэба патраціць пэўны час і пачаць яе разумець. Для таго каб зразумець літаратара, трэба ацаніць не сюжэт, а аўтарскую стылістыку. Недарэчна ж пераказваць сюжэт «Злачынства і пакарання». Тое ж самае з тэатрам: пастаноўка, дзе расказваюць нейкую гісторыю ў асобах, — па сутнасці, папса, якая тэатрам не з'яўляецца. Гэта ўсё роўна што «бум-цык-цык» у музыцы. На гэтым узроўні змяненні дзякуючы тэатральным фестывалям, канешне, адбываюцца. Праўда, вельмі павольна, бо дзяржава, хоць нейкія сродкі і выдзяляюцца, але культурай і мастацтвам не займаецца. Добра, што пагадзіліся з тым, што ў краіне можа быць Фестываль тэатраў лялек. Вы кажаце, гэта выключэнне, а ў любой іншай краіне спіс фестываляў аналагічнага кірунку можа заняць некалькі лістоў. Напрыклад, у Іране два фестывалі тэатраў лялек, я ўжо не прыводжу ў прыклад Францыю і Германію.

— Праграма фестывалю, якую вы фарміруеце, напэўна, аўтаматычна транслюе ваша бачанне сучаснага лялечнага тэатра...

— Не, яна паказвае найбольш папулярныя ў той ці іншай краіне стылі і напрамкі. У Іране, напрыклад, маладыя людзі спрабуюць адмовіцца ад традыцыйнага тэатра, працуюць з філасофскімі тэмамі, прадметамі, фактурай. Так, там таксама ёсць папсовыя спектаклі для дзяцей, як у Японіі, еўрапейскіх краінах і, не будзем гэта адмаўляць, у Беларусі. Такі «псеўдадысней», як я кажу, нешта кідкае і на продаж. Мой знаёмы гэта добра назваў лялечным кітчам. Але маладыя аўтары хочуць сказаць сваё слова ў іншым. Таму, канешне, нам было цікава запрасіць іранскую пастаноўку. Мне падаецца, кожны фестываль павінен ісці за ідэяй аб'яднання культур.

— Атрымліваецца, галоўнымі крытэрыямі адбору былі «кітч альбо не кітч» і як спектакль адлюстроўвае нацыянальны тэатр.

— Кітч адразу адпадае, бо ў кожнай краіне яго даволі. Гэта як на кінафестывалі паказваць касавы блокбастар. Таму мы прывозім трэнды, лініі, памкненні розных краін. Напрыклад, тэатр лялек Балгарыі ў сацыялістычныя часы быў адным з самых папулярных у Еўропе. Мы іх ніколі не запрашалі з-за пэўнага папсовага налёту.

Як толькі з'явіліся спектаклі, што адрозніваюцца ад агульнага напрамку, Балгарыя з'явілася і ў нашай праграме.

— На прэс-канферэнцыі перад фестывалем прагучаў выраз «некаторыя спектаклі апасродкавана адносяцца да тэатра лялек». Што гэта значыць?

— Калі стаяць на пазіцыі аматара кітча, канешне, некаторыя спектаклі нашай праграмы выклічуць збянтэжанасць. Яны проста іншыя. А калі чалавек разумее тэатр лялек не літаральна, то-бок дзе павінен быць тэатр і павінны быць лялькі, а саму яго сутнасць, праграма не пакіне ніякіх пытанняў. Калі нехта пайшоў слухаць Стаса Міхайлава, а яму граюць Моцарта — гэта нечакана. У тэатры ж таксама не напісана «ПАПСА», каб чалавек ведаў, што ён ідзе не на экзістэнцыяльную гісторыю. Пакуль мы не здагадаліся пазначаць пастаноўкі такім дастаткова крыўдным для гледача чынам. Паколькі самае крыўдлівае ў чалавеку — яго густ. Можна згаджацца з усім, але калі вы не любіце майго любімага выканаўцу — то УСЁ.

— А ці ёсць нейкія агульныя тэндэнцыі ў сучасным лялечным тэатры ў цэлым?

— У кожнай краіне яны абсалютна розныя і развіваюцца ў розных напрамках. Нельга судзіць пра нацыянальны тэатр па Роберце Уілсане ці Томасе Остэрмаеру. Таму што Уілсан — гэта Уілсан, ён пераедзе ў іншую краіну, паставіць нешта ў Маскве і застанецца Уілсанам. Остэрмаер мае большае дачыненне да сваёй краіны, але нямецкі тэатр ім усё ж не абмяжоўваецца. Асноўнае, чым зараз спрабуюць займацца ў Еўропе, — самім чалавекам і яго ўнутраным светам. У нас чамусьці любяць абагульненні, а дапусцім, у нямецкім тэатры гэтага амаль няма. Польскі тэатр апошнім часам займаецца формай. Чым завіхрасцей, тым лепш. Калі вы бачыце Дон Кіхота, перанасенага ў паўкасмічную прастору, — тут гэта нармальна. Калі тры чалавекі сядзяць і «нічога не адбываецца» — гэта таксама нармальна. Трэнд Балгарыі — у сувязі аб'екта і пластыкі, што нямецкі тэатр ужо прайшоў. Таму атрымліваецца такі броўнаўскі рух, за якім і нам цікава назіраць — мы ж таксама некуды рухаемся.

— Як вы ставіцеся да стэрэатыпа, што лялечны тэатр — тэатр для дзяцей?

— Вы ведаеце, генную памяць складана змяніць. Асабліва калі гэта ідэя спансуецца дзяржавай, як у Расіі, Польшчы ці ўсходняй Германіі. Пэўны начальнік на адкрыцці аднаго з нашых фестываляў сказаў, што мы робім вельмі вялікую работу, таму што працуем для дзяцей. Прычым сказаў ён гэта ў сем гадзін вечара перад спектаклем для дарослых. Не ведаю, як у нас, але ў некаторых краінах больш ахвотна выдаткоўваюцца сродкі «на дзяцей», чым на нешта іншае. Хоць вы, напрыклад, амаль не знойдзеце дзіцячых спектакляў у заходняй Германіі ці ў Швейцарыі, дзе тэатр у асноўным разлічаны на моладзь і дарослых. Значыць, так размяркоўваюцца і глядацкія інтарэсы.

Па сутнасці, у Саюзе сетка дзіцячых тэатраў была створана як частка вялікай ідэалагічнай машыны, каб выхоўваць «правільных» грамадзян з малых гадоў. Сістэма сышла, а фармальна спектаклі існуюць.

— У фестывалю ёсць умова, што кожны лялечны тэатр краіны павінен быць паказаны ў праграме. Гэта вам як адборшчыку не стварае нейкіх перашкод?

— Было складана ў 1990-х, калі мы ні разу не маглі паказаць беларускую праграму без сораму. Адпаведнай была рэакцыя нашых замежных калег. Мы тлумачылі, што ёсць — тое ёсць. Вядома, сорамна і непрыемна, але як ёсць. А цяпер гэта рэдкі выпадак, калі з тэатрам, што прапануе нам свой спектакль, узнікае дыскусія. Апошнія тры-чатыры фестывалі праблем не было.

— Як памяняліся водгукі замежных калег?

— Ну як — у лепшы бок. Проста ніхто нас ужо не ацэньвае як чужых, чаму я і кажу пра агульную культурную прастору. Няма розніцы паміж спектаклем з Гродна і Парыжа — яны, канешне, неаднолькавыя, але і неўразумення, што гэта такое, няма. Часам мы запрашалі «занадта альтэрнатыўныя» пастаноўкі. Рэакцыя беларускай публікі атрымалася накшталт «А што гэта было? Не, ну тут нешта ўвогуле нічога незразумела». У 1993 годзе мы запрасілі з Аўстрыі «Варыяцыю ІІІ» Кейджа, на мой погляд, адзін з самых перадавых і цікавых спектакляў нашага фестывалю. Пастаноўка заснавана на выпадковасці: тры выканаўцы, у кожнага свой сцэнарый, яны ведаюць па часе, што яны павінны рабіць, але свае ролі размяркоўваюць перад спектаклем праз жэрабя. Абсалютна фантастычнае відовішча, адчуванне сапраўднага тэатра: ніхто не ведае, што будзе ў наступны момант, ролі не завучаны, усё адбываецца тут і зараз. Здзіўленне было не толькі ў беларускіх гледачоў, якія, дарэчы, паставіліся дастаткова памяркоўна, але і ў нашых замежных калег.

— Вы адборшчык праграмы, у якую ўключаны два вашыя ж спектаклі. Вы не бачыце ў гэтым канфлікту інтарэсаў?

— Не, па адной простай прычыне: спектаклі, якія паказвае Kаrlssоn Hаus (тэатр у Санкт-Пецярбургу, з якім супрацоўнічае Аляксей Ляляўскі. — Аўт.), знаходзяцца ў лініі расійскага тэатра, якая, спадзяюся, будзе развівацца ў будучыні. Інтэрпрэтацыя тэксту ў розных суадносінах з візуальнасцю — тое, чым зараз займаюцца ў Расіі, я маю на ўвазе, што Расія — гэта не толькі дзяржаўныя тэатры. Калі б гэта было проста з-за майго жадання, я б закрычаў: «Навошта мы паказваем «Пансіён «Бельведэр» (спектакль Беларускага дзяржаўнага тэатра лялек, пастаўлены Матэа Сп'яцы. — Аўт.), давайце я сваё што-небудзь прадстаўлю». Але я цудоўна разумею, што для нашага тэатра «Пансіён «Бельведэр» зараз больш паказальны.

— Вы неяк сказалі, што ў параўнанні з некаторымі краінамі, якія могуць пахваліцца толькі адным значным рэжысёрам лялечнага тэатра, у нас іх цэлы набор. З чым звязана такое багацце?

— Наша самае вялікае дасягненне апошніх гадоў — гэта атрыманне незалежнасці, што дало магчымасць глядзець спектаклі і камунікаваць з калегамі, гэта быў шанц парваць з папсовай традыцыяй і ўсвядоміць сваё месца ў тэатральным жыцці свету. Потым наш фестываль, які, можа, у меншай ступені паўплываў на гледача, вельмі моцна паўплываў на прафесіяналаў. Апроч іншага, рухавіком любога працэсу з'яўляецца канкурэнцыя, я маю на ўвазе ўнутраную канкурэнцыю ідэй, разумення тэатра. Калі ты на роўных канкурыруеш не толькі «ў сваёй вёсцы», а па-сапраўднаму, гэта дае матывацыю і адчуванне адказнасці. Таму, калі хочаш зрабіць лепш, чым Пітэр Брук, — канкурыруй з Пітэрам Брукам.

Аўтар: Ірэна Кацяловіч

Каментар да фатаграфіі

Фота Станіслава Вігдорчыка

Вяртанне да спісу

Для адміністратараў

Нашаму сайту спаўняецца 9 гадоў

Нас наведалі

ГодПросмотрыПосетители
2023 60 588 22 934
2022 29 900 26 100
2021 71 100 25 300
2020 79 546 29 849
2019 46 571 13 135
2018 45 428 11 176
2017 62 351 12 095
2016 61 643 10 227
2015 21 494 2 130
Всего 478 621 152 946

© ФНКА Беларусаў Расіі. 1999 — 2024 Федэральная нацыянальна-культурная аўтаномія Беларусаў Расіі.

Усе правы абаронены. Пры выкарыстанні любых матэрыялаў сайта, уключаючы графіку і тэксты, актыўная спасылка на belros.org абавязковая.

Калі вы лічыце, што парушаныя вашыя аўтарскія правы, просім паведаміць, каб мы маглі ўнесці неабходныя карэктывы.

Дата стварэння сайта — ліпень 2015 г. | Дызайн сайта | Вэб-майстар