8 Февраля 2016
Пытанне
Чуў, нібыта Нобелеўскі лаурэат Жарэс Алфраў – з Беларусі. Ці мае яшчэ хто-небудзь з “нобелеўцаў” беларускія карані?
Адказ
Нобелеўская прэмія - адна з найбольш прэстыжных міжнародных прэмій, якія штогод прысуджаецца за выдатныя навуковыя даследаванні, рэвалюцыйныя вынаходствы ці буйны ўклад у культуру або развіццё грамадства, што “прынесла найбольшую карысць чалавецтву”.
Да апошяга часу беларусаў на гэтым полі не было. Паспрабуем пашукаць сярод Нобелеўскіх лаўрэатаў хаця б ураджэнцаў з Беларусі ці асоб, родавыя карані якіх знаходзяцца на беларускай зямлі…
Іван Бунін паходзіў са старажытнага дваранскага роду, які бярэ свой пачатак з ХV стагоддзя з рыцарства ВКЛ, ганарыўся гэтым і пісаў у аўтабіяграфіі: «пра пачатак наш у «Гербоўніку дваранскіх родаў» сказана, між іншым, наступнае: «Род Буніна паходзіць ад Сымона Буткоўскага, мужа шляхетнага, які выехаў у XV ст. з Польшчы да вялікага князя Васіля Васільевіча».
"Нараджэнне ніяк не ёсць мой пачатак. Мой пачатак і ў той неспасціжнай для мяне цемры, у якой я быў ад зачацця да нараджэння, і ў маім бацьку, у маці, у дзядах, прадзедах, прашчурах, бо ж яны таксама я, толькі ў трохі іншай форме: Не раз адчуваў я сябе не толькі ранейшым сабою, –- дзіцем, калі быў хлопчыкам, юнаком, –- але і сваім бацькам, дзедам, прашчурам; у свой час нехта павінен і будзе адчуваць сябе – мною ".
Выбітны польскі паэт і мысліцель Чэслаў Мілаш сваёй радзімай лічыў Вялікае Княства Літоўскае, нягледзячы на тое што гэта дзяржава спыніла сваё існаванне больш чым за сто гадоў да нараджэння літаратара. У сваёй Нобелеўскай прамове ён казаў: «Выдатна нарадзіцца ў малой краіне, дзе прырода чалавечная і супамерная чалавеку, дзе на працягу стагоддзяў суіснавалі адзін з адным розныя мовы і розныя рэлігіі. Я маю на ўвазе Літву, зямлю міфаў і паэзіі. І хоць мая сям'я ўжо з XVI стагоддзя карысталася польскай мовай, як многія сем'і ў Фінляндыі шведскай, а ў Ірландыі ангельскай, і ў выніку я польскі, а не літоўскі паэт, але пейзажы, а можа быць, і духі Літвы ніколі мяне не пакідалі. Выдатна чуць з дзяцінства словы лацінскага набажэнства, пераводзіць у школе Авідзія, вучыцца каталіцкай дагматыцы і апалагетыцы. Дабраславёны той, каму дадзены быў лёсам у школьныя і універсітэцкія гады такі горад, якім быў Вільня, горад мудрагелісты, горад барочнай, італьянскай архітэктуры, перанесены ў паўночныя лясы, горад, дзе гісторыя захаваная ў кожным камені, горад сарака каталіцкіх касцёлаў, але і мноства сінагог, габрэі ў тыя часы называлі яго Ерусалімам поўначы. Толькі стаўшы універсітэцкім выкладчыкам у Амерыцы, я зразумеў, як шмат ўвайшло ў мяне з самых сцен нашага старога універсітэта, з застаўшыхся ў памяці формул рымскага права, з гісторыі і літаратуры даўняй Польшчы, якая здзіўляе маладых амерыканцаў сваімі асаблівасцямі: лагоднай анархіяй, гумарам, што раззбройвае лютыя спрэчкі, пачуццём арганічнай супольнасці, недаверам да ўсякай цэнтралізаванай улады»...
|
нобелеўскі лаўрэат
|
гады жыцця
|
тэма
тыка
|
год
|
за што
|
грамадзянства
|
каментарый
|
|
Іван Бунін
|
1870.10.22 – 1953.11.08
|
літаратура
|
1933
|
за строгае майстэрства, з якім ён развівае традыцыі рускай класічнай прозы
|
Не меў грамадзянства
|
далёкія продкі з ВКЛ
|
|
Зэльман (Саламон) Ваксман
|
1888.07.22 – 1973.08.16
|
меды
цына
|
1952
|
за атрыманне стрэптаміцыну, першага эфектыўнага сродку для лячэння туберкулёзу
|
|
Віцебшчына
|
|
Сымон Каваль Сайман Сміт
|
1901.04.30 – 1985.07.08
|
эканоміка
|
1971
|
за эмпірычна абгрунтаванае тлумачэнне эканамічнага росту (прыдумаў тэрмін "валавы ўнутраны прадукт")
|
ЗША
|
нарадзіўся ў Пінску
|
|
Чэслаў Мілаш
|
1911.06.30 – 2004.08.14
|
літаратура
|
1980
|
з бясстрашнай празорлівасцю паказаў неабароненасць чалавека ў свеце,
што раздзіраецца канфліктамі
|
Поль
шча
|
нарадзіўся
на тэрыторыя
сучаснай Летувы
|
|
Леанід Кантаро-віч
|
1912.01.19 – 1986.04.07
|
эканоміка
|
1975
|
за ўклад у тэорыю аптымальнага
размеркавання рэсурсаў»
|
СССР
|
бацькі з Вільні
|
|
Менахем Бегін
|
1913.08.16 – 1992.03.09
|
прэмія міра
|
1978
|
за падрыхтоўку і заключэнне асноўных пагадненняў паміж Ізраілем і Егіптам
|
Ізраіль
|
нарадзіўся ў Брэсце
(Брэст-Літоўску)
|
|
Ілля Прыго-жын
|
1917.01.25 – 2003.05.28
|
хімія
|
1977
|
«За працы па тэрмадынаміцы незваротных працэсаў, асабліва за тэорыю дысіпатыўных структур»
|
Бельгія
|
Віцебшчына
|
|
Фрэдэрык Райнес
|
1918.03.16 – 1998.08.06
|
фізіка
|
1995
|
адкрыццё нейтрына
|
ЗША
|
бацькі з Ліды,
Гродзеншчына
|
|
Рычард Фейнман
|
1918.05.11 – 1988.02.15
|
фізіка
|
1965
|
за метад дыяграм Фейнмана ў квантавай тэорыі поля, з дапамогай якіх можна тлумачыць ператварэнне элементарных часціц
|
ЗША
|
|
|
Іцхак Рабін
|
1922.03.01 – 1995.11.04
|
прэмія міра
|
1994
|
за намаганні па дасягненню міру
на Блізкім Усходзе
|
Ізраіль
|
маці з Магілёва
|
|
Шымон Перэс
|
1923.08.02
|
прэмія міра
|
1994
|
за намаганні па дасягненню міру
на Блізкім Усходзе
|
Ізраіль
|
нарадзіўся ў Вішневе,
Міншчына
|
|
Арон Клуг
|
1926.08.11
|
химия
|
1982
|
за распрацоўку метаду крышталеграфічнай электроннай мікраскапіі і высвятленне структуры біялагічна важных комплексаў
нуклеінавая кіслата - бялок»
|
Вялікабрытанія
|
Зельва, Гродзеншчына
|
|
Марцін Пэрл
|
1927.06.24 – 2014.9.30
|
фізіка
|
1995
|
за адкрыцьцё шэрагу элементарных часьцінак, у тым ліку кваркаў, за адкрыцьцё таў-лептону
|
ЗША
|
бацька зь мястэчка
Пружаны
|
|
Жарэс Алфёраў
|
1930.03.15
|
фізіка
|
2000
|
за распрацоўку паўправадніковых гетэраструктур і стварэнне хуткіх
опта- і мікраэлектронных кампанентаў
|
Расія
|
нарадзіўся ў Віцебску
|
|
Джэром Фрыдман
|
1930.03.28
|
фізіка
|
1990
|
за піянерскія даследаванні глыбоканяпругкага рассейвання электронаў на пратонах і звязаных нейтронах, істотна важных для распрацоўкі кваркавай мадэлі ў фізіцы часціц
|
ЗША
|
|
|
Шэлдан Глэшаў
|
1932.01.05
|
фізіка
|
1979
|
наяўнасць слабых нейтральных токаў
паміж элементарнымі часціцамі
|
ЗША
|
бацькі з Бабруйска
|
|
Алан Хігер
|
1936.01.22
|
хімія
|
2000
|
распрацаваў метады атрымання электраправодных палімераў
|
ЗША
|
|
|
Святлана Алексіевіч
|
1948.05.31
|
літаратура
|
2015
|
за яе шматгалосную творчасць -
помнік цярпенню і мужнасці ў наш час
|
Беларусь
|
нарадзілася ў Станіславе,
бацька беларус
|
